[aparat id=”oAxHZ”]

نرخ ارز ( یا نرخ تسعیر) بیان کننده مقدار پولی است که یک کشور در ازای خرید یا مبادله یک واحد پول خارجی مرجع مانند دلار ( یا ارزهای جهانروای دیگر نظیر یورو، پوند انگلیس، فرانک سوئیس و حق برداشت مخصوص ) می پردازد.

پول هر کشوری به عنوان بخش مهمی از اقتصاد آن کشور به شمار می رود و ارزش پول یعنی افزایش نرخ ارز(افزایش کمیت های پول داخلی درمقابل یک واحد ارز خارجی). وقتی ارزش پول داخلی یک کشورکاهش پیدا می کند (قیمت ارزخارجی گران می شود)صادرات آن کشور برای خارجی ها ارزان و واردات آن برای اتباع داخلی، گران می شود. با گاسپ وب همراه باشید

کنگره آمریکا ( که در آن زمان، تنها یک مجلس بود) ششم ژوئیه سال ۱۷۸۵ به اتفاق آراء «دلار Dollar» را واحد پول آن کشور قرار داد.

دلار (که در افغانستان دالر گفته می‌شود) (به انگلیسی: Dollar، آوایش: دالِر) نام یکای پول ۳۳ کشور جهان از جمله کشورهای آمریکا، کانادا، استرالیا، نیوزیلند، و سنگاپور است. واژه دالر احتمالاً صورت مقلوب تالر یا یوآخیمزتالر است که نام منطقه‌ای است در بوهم که معادن نقره مرغوبی داشت. و از آن برای ضرب سکه استفاده می‌شد. امروزه این منطقه بخشی از جمهوری چک است و چک ها آن را با نام یاخیموف می‌شناسند.

نگاهی به تغییرات نرخ دلار در ۳۰ سال گذشته

روند تغییرات قیمت دلار در حدود سه دهه گذشته نشان از رشد حدود ۶۰۰۰ درصدی آن دارد. دلار آمریکا در این سال‌ها از حدود ۹۶ تومان به حدود ۵۶۰۰ تومان رسیده است.با توجه به این شرایط، تغییرات و تحولات دلار همواره عاملی اثر گذار در اقتصاد ایران بوده است. این ارز طی سال‌های اخیر اغلب با چند نرخ عرضه شده و در دوره‌های محدودی تک‌نرخی بوده است؛ به‌طوری که در دهه ۱۳۷۰ برای دوره‌ای کوتاه ارز تک‌نرخی شده اما چندان دوام نیاورد تا اینکه در ابتدای دهه ۱۳۸۰ بانک مرکزی مجدد دست به تک نرخی کردن ارز می‌زند و برای چند سالی هر چند کوتاه پابرجا بود ولی در نهایت تحریم‌ها و کند شدن روابط کارگزاری بانک‌ها و تبادلات بین‌المللی مانع از یکسان‌سازی پایدار شد و بار دیگر بازار ارز ایران چند نرخی شد.

اما دلار در نیمه دوم سال قبل وارد دور تازه‌ای از نوسان و بی‌ثباتی در بازار ارزی ایران شد و تکرار جریان سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ بود و شدت نوسان در مواقعی بیشتر شد و نرخ‌های عجیب‌تری به بازار آمد. دلار از حدود ۳۷۰۰ تومان در شهریور ماه سال ۱۳۹۶ تا پایان ۲۰ روز ابتدایی سال ۱۳۹۷ حدود ۲۰۰۰ تومان گران شده و تا ۵۷۰۰ تومان پیش رفته است.

قیمت دلار در ۳۰ سال

دوره	قیمت دلار(تومان)	دوره	قیمت دلار (تومان)
۱۳۶۷	۹۶	۱۳۸۳	۸۷۴
۱۳۶۸	۱۲۰	۱۳۸۴	۹۰۴
۱۳۶۹	۱۴۱	۱۳۸۵	۹۲۲
۱۳۷۰	۱۴۲	۱۳۸۶	۹۳۵
۱۳۷۱	۱۴۹	۱۳۸۷	۹۶۶
۱۳۷۲	۱۸۰	۱۳۸۸	۹۶۷
۱۳۷۳	۲۶۶	۱۳۸۹	۱۰۴۴
۱۳۷۴	۴۰۷	۱۳۹۰	۱۲۰۴
۱۳۷۵	۴۴۴	۱۳۹۱	۲۶۰۷
۱۳۷۶	۴۷۸	۱۳۹۲	۳۱۸۳
۱۳۷۷	۶۴۶	۱۳۹۳	۳۲۸۰
۱۳۷۸	۸۶۳	۱۳۹۴	۳۴۵۰
۱۳۷۹	۸۱۹	۱۳۹۵	۳۶۵۰
۱۳۸۰	۸۰۰	۱۳۹۶	۴۸۰۰
۱۳۸۱	۸۰۱	۱۳۹۷	۵۷۰۰
۱۳۸۲	۸۳۲	–	–

بحران ارزی یا واقعی شدن قیمت؟ دلار به ۶۰۰۰ تومان رسید

با این حال با نگاهی خام به نمودارهای دولت‌های مختلف نمی‌توان گفت که چون در دولت احمدی نژاد دلار سه برابر شد و در دولت روحانی هنوز دلار دو برابر نشده پس وضعیت اقتصادی -سیاسی آنچنان وخیم نیست.

شرایط سیاسی و اقتصادی دولت احمدی نژاد باضافه برنامه افزایش نقدینگی با اجرای سیاست هدفمندی یارانه ها و همچنین تحریم های شدید علیه ایران از جمله عوامل افزایش قیمت ارز بودند اما دولت روحانی که به نظر می رسید با برجام و حل شدن موانع فروش نفت درآمد ارزی بیشتری کسب کرده و سیاست ویژه اقتصادی ایی نیز که همچون هدفمندی یارانه ها نقدینگی را افزایش دهد به اجرا نگذاشته است، شاهد افزایش شدید قیمت ارز در یک بازه زمانی کوتاه مدت است.

دلایل افت ارزش پول ایران چیست؟

۱- افزایش نقدینگی یا همان پول در جیب مردم به جای سرمایه‌گذاری در بخش تولید یا خدمات باعث شده رقم آن طی هفت سال اخیر از ۶۰ هزار میلیارد تومان به بیش از ۴۰۰ هزار میلیارد تومان برسد. این چالش مهم از اشتباه محاسباتی و غلط بودن سیاست‌های پولی- مالی بانک مرکزی و دولت نشأت می‌گیرد. دولت‌های نهم و دهم به طرق گوناگون به نظرات کارشناسان اقتصاد و دلسوزان این حوزه توجه نکردند. حتی چندین نامه از طرف اساتید دانشگاه‌های مختلف کشور خطاب به رییس دولت ارسال شد اما مجموعه دولت بی‌توجه از کنار آنها عبور کرد و در کمال افسوس همان هشدارها اکنون گریبان اقتصاد کشور را می‌فشرد.

۲- از دیگر مشکلات اقتصادی ما که منجر به تورم و افزایش نقدینگی شده، اقتصاد نفتی است. بیش از ۸۰ درصد اقتصاد ایران تحت سیطره درآمدهای نفتی درآمده است. بیماری هلندی ناشی از درآمد نفتی به عنوان یک مشکل اساسی و دیرینه در اقتصاد ما مشهود است.

و از سال ۱۳۵۳ شمسی با افزایش قیمت سوخت فسیلی در اثر جنگ اعراب و تحریم‌های نفتی به عنوان یک ضایعه مزمن، اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده است.

۳- دخالت بیش از حد دولت در همه شوون اقتصاد به عنوان یک وظیفه در آمده است. بخش خصوصی ایران به عنوان سرمایه‌گذار، در نتیجه این سیاست‌ها به‌شدت تضعیف شده و تولید ملی به دلیل واردات بی‌رویه کالاهای مصرفی ضربه خورده است.

۴- در سال‌های اخیر طرح هدفمندی یارانه‌ها با پمپاژ پول در حساب شهروندان آن هم به صورت بی‌رویه و بی‌حساب و کتاب موجب افزایش نقدینگی و ضربه به تولید ملی شده است. دلیل آن هم مغفول ماندن سهم تولید در هدفمندی یارانه‌هاست که باعث شده تولیدگران دچار کاهش بازده شوند.

۵- دولت در اثر تصویب بودجه‌های سنواتی و افزایش بودجه، بودجه جاری بدنه دولت را روزبه‌روز بزرگ‌تر کرده است تا جایی که شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته به دولت دو سوم از بودجه قوه مجریه را به خود اختصاص داده‌اند.

۶- علاوه بر موارد فوق، گرفتاری‌ها و مشکلات بین‌المللی اقتصاد ایران ناشی از تحریم‌ها ‌موجب اوج گرفتن بیش از حد و انتظار تورم، انتظارات تورمی و حتی تورم ناشی از رکود اقتصادی شده است. در نتیجه این رویدادها اقتصاد ایران، پول ملی بی‌ارزش شده و افزایش برابری دلار و سایر ارزهای خارجی در برابر ریال خسارات جبران‌ناپذیری به پول ملی وارد کرد.

همه مصائب امروز نتیجه عملکرد اشتباه سیاست‌های پولی و مالی دولت طی چند سال اخیر است که جبران آنها همت فراوان می‌طلبد.

ارزش پول ملی چگونه تعیین می شود؟

ارزش پول ملی در دو معنا به کار می رود: یکی به معنای نرخ برابری با ارزهای خارجی و دیگری به معنای ارزش دارایی های بانک مرکزی. عمده مردم ارزش پول ملی را به معنای نخست به کار می برند. نرخ برابری ریال با ارز، برآیند کنش‌ها و واکنش‌های متقابل عرضه و تقاضای ارز است. منبع اصلی فروش ارز صادرات کالاها و خدمات و هدف اصلی از خرید آن، واردات کالاها و خدمات است.

علاوه‌ بر صادرکنندگان و واردکنندگان، سفته‌بازان و کسانی که برای حفظ ارزش دارایی‌های خود ارز نگهداری می‌کنند نیز در میان خریداران و فروشندگان آن هستند.
جدا از مباحث تئوریک، دو روش ساده برای تعیین ارزش پول ملی وجود دارد. یکی تخمین نوسانات پول ملی کشور در مقایسه با سبد ارزی شامل دلار آمریکا، یورو و ین ژاپن در یک بازه زمانی مشخص است.

روش دیگر هم قدرت خرید پول ملی در بازارهای جهانی است. هر چند مردم کوچه و بازار بیش از هر کس دیگری درک می‌کنند که تا چه اندازه پول‌ ملی‌شان ارزش دارد. در دو سال پیش با هزار تومان چند واحد کالا می‌شد خریداری کرد، اما الان با همان هزار تومان شاید یک واحد کالا بتوان تهیه کرد. اتفاقی که نشان‌دهنده کاهش ارزش ریال است.

اوضاع ارزش پول ملی قبلا چگونه بوده است؟

طبق مندرجات سفرنامه جنکینسون، در زمان شاه طهماسب صفوی، یعنی در سده شانزدهم میلادی، هر شاهی با یک شیلینگ انگلیس برابر بود. هر پوند استرلینگ برابر با ۲۰ شیلینگ است. بنابراین، یک تومان ایران برابر بود با ۱۰ پوند انگلیس. یعنی، ارزش پول ایران ده برابر پول انگلیس بود.

در نیمه اوّل سده نوزدهم میلادی، یعنی در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه و محمد شاه قاجار، دو پوند استرلینگ برابر با یک تومان ایران شد. در این زمان یک پوند برابر بود با ۲۵ فرانک فرانسه و ۱۰ روپیه هند، یعنی، یک تومان ایران برابر بود با ۵/ ۱۲ فرانک فرانسه. در همین زمان، یک تومان ایران با دو دلار و پنجاه سنت آمریکا برابر بود.

در اواخر سده نوزدهم و اوائل سده بیستم میلادی، تا جنگ اوّل جهانی، یک پوند انگلیس تقریباً برابر با ۵ دلار آمریکا بود. بنابراین، در دوران مظفرالدین‌شاه ارزش دلار آمریکا و تومان ایران تقریباً یکسان بود. در زمان سقوط رضا شاه و ورود ارتش‌های متفقین به ایران (۱۳۲۰ ش.) دلار آمریکا تقریباً یک و نیم تومان ایران بود؛

 

یعنی با ۱۵ ریال می‌شد یک دلار خریداری کرد اما طی حاکمیت بیست و هشت ماهه محمد مصق ارزش پول ملی به شدت کاهش یافت و در پایان دولت او یک دلار آمریکا معادل ۹۰ ریال ایران و یک پوند استرلینگ برابر با ۲۳ تومان بود. در پایان سلطنت محمدرضا پهلوی و در دوره ای که صادرات نفت خام در قله تارخی قرار داشت، یک دلار آمریکا تقریباً ۷ تومان ایران و یک پوند انگلیس تقریباً ده تومان ایران ارزش داشت.

ارزش پول ملی چگونه بالا می رود؟

با تعاملات در روابط بین‌المللی، تنش تحریم و فشارها کاهش پیدا می‌کند. کشوری که ثروت ملی فراوان نفت، گاز و معادن دارد، قطعا باید پول ملی‌اش ارزش بالاتری داشته باشد. با تصمیمات اقتصادی درست این بی‌ارزشی که پول ملی با آن مواجه شده و حتی ارزش آن از پول افغانی هم بیشتر سقوط کرده، جبران خواهد شد و شرایط رو به بهبود پیش خواهد رفت تا پول ملی به ارزشی که جایگاه خودش است، برسد.

با این حال در کشور ما چندان هم نباید به بالا رفتن ارزش پول ملی دل خوش کرد. نیم نگاهی به ترکیب پرتفوی صادرات ایران نشانگر تمرکز نزدیک به صد در صدی به نفت و گاز و فرآورده های آن است. به عبارت دیگر، تامین ارز مورد نیاز واردات کشور که طیف وسیعی از کالاهای مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای را شامل می‌شود وابستگی تقریبا کاملی به ارز حاصل از صادرات نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی دارد.

 

با این توضیح چنین می‌توان نتیجه گرفت که کاهش ارزش پول ملی که هر از چند گاهی در برابر پول‌های خارجی‌ روی می‌دهد، غالبا نتیجه تمرکز شدید در پرتفوی صادرات کشور است. اقتصاد ایران حداقل طی نیم قرن گذشته، معتاد به نفت و ارز حاصل از آن بوده و ارزش موجود ریال در برابر ارزهای مختلف، نتیجه دوپینگ اقتصاد ایران با دلارهای نفتی برای دهه‌های متمادی است و چنین ارزشی، مصنوعی بوده و دوام و قوام و طبعا افتخار ندارد.

 

پول ملی زمانی ارزش می‌یابد که واردات کشور به‌جای نفت با تولید کالاها و خدمات گوناگون پاسخ داده شود. اینکه گفته می‌شود ارزش پول ملی به قدرت اقتصادی کشورها بسته است، دقیقا به همین معنی است.

علاوه‌ بر زمینه‌سازی ایجاد حباب در ارزش خارجی پول ملی، دلارهای نفتی این امکان را فراهم کرده که بتوان فعالیت‌های گسترده‌ای را در قالب بخش‌ دولتی به‌راه انداخت بدون اینکه تقاضای موثری برای آن وجود داشته باشد. روشن است در زمان‌هایی که جریان دلارهای نفتی دچار مشکل می‌شود، نمی‌توان این‌گونه فعالیت‌ها را تعطیل کرد. در این زمان‌ها، دولت برای تامین هزینه‌های خود به‌ناچار دست به دامن بانک مرکزی می‌شود و از طریق افزایش پایه پولی مشکل را حل می‌کند؛ اما این اقدام مترادف با کاهش ارزش پول ملی در داخل است. پس دلارهای نفتی در زمینه ارزش پول ملی از منظر داخلی نیز بسیار تعیین‌کننده است.

جامعه ما برای حفظ یا افزایش ارزش پول ملی دو گزینه کاملا متفاوت پیش‌ رو دارد. یکی دوپینگ و تداوم مصرف مواد نیروزا (یا همان دلارهای نفتی) است و دیگری ترک اعتیاد به نفت و کار و تلاش و تولید مستمر و مسوولانه و تسخیر بازارهای داخلی و خارجی توسط کالاها و خدمات ایرانی به‌منظور از بین بردن تمرکز ویرانگر موجود در پرتفوی بخش صادرات تجارت خارجی کشور. آنان‌که به حق خواستار حفظ ارزش پول ملی هستند باید روشن کنند که دغدغه آنها صرفا حفظ ارزش پول ملی است یا اینکه نحوه تحقق این هدف نیز از نظر آنان اهمیت دارد.

نرخ ارز چگونه تعیین می شود؟

دو روش تعیین نرخ ارز وجود دارد: درکشورهائی که ورود وخروج ارز آزاد می باشد و دولت وبانک مرکزی  دربازار ارز دخالتی ندارند ، درحقیقت یک بازار جهانی ارز وجود دارد ، ورود وخروج ارزهای مختلف درآن آزاد می باشد و نظام ارزی آن ، نظام آزاد ارز نامیده می شود . درحالت دیگر ، درکشورهائی که ورود وخروج ارز تحت کنترل دولت وبانک مرکزی است ، بازار ارز یک بازار داخلی ، محدود وتحت کنترل است ونظام ارزی ، نظام کنرل ارز نامیده می شود. درنظام آزاد ارز ، نرخ ارز شناور است ، بدین معنی که نوسانات عرضه وتقاضای ارز، قیمت آن را تعیین می کند واین قیمت یا برابری ، تابع تغییرات عرضه وتقاضا واصطلاحا” شناور است.

درنظام کنترل ارز ، نرخ ارز ، ثابت است ، بدین معنی که نرخ ، توسط دولت تعیین ودیکته می شود . دولت عمده ترین خریدار وفروشنده ارز است ونرخ را براساس ملاحظات سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی تعیین می کند. درکشورهای پیشرفته صنعتی ، علیرغم ثبات نرخ ارز، دولتها درمواقع ضروری به طور غیر مستقیم دربازار دخالت نموده و نرخ ارز را کاهش یا افزایش می دهند.

 

رابطه نرخ ارز با صادرات و واردات چیست؟

صادرکنندگان کالا یکی از منابع بزرگ عرضه ارز به داخل کشور هستند وصادرات ، فی الواقع به معنی تعویض کالای داخلی با ارز است.

وارد کنندگان نیز به نوبه خود ازمنابع بزرگ تقاضای ارز ویا عامل خروج ارز از کشور محسوب می گردند وبه دیگر سخن ، واردات به معنی خرید یا تهیه کالای خارجی با ارز است.

تعیین نرخ ارز با توجه به نظریه برابری قدرت خرید نظریه برابری قدرت خرید توسط پروفسور کاسل – اقتصاد دان معروف سوئدی درسال ۱۹۲۴ابراز گردیده است . به موجب این نظریه ، نرخ ارز، یعنی نرخ تبدیل پول دوکشور، درتجارت خارجی براساس مقایسه سطح عمومی قیمتها در دوکشور یا مقایسه قدرت خرید داخلی پول ها تعیین می گردد، یعنی درصورتی که تجارت بین دوکشور آزاد باشد ودولت ها در امور ارزی دخالت ننمایند ، نرخ ارز درسطحی تعیین می گردد که قدرت خرید پول ها درهنگام خرید یک سبد کالا و خدمات در کشور الف  با همان سبد کالا و خدمات در کشور ب مساوی باشد.